„EUROPOLIS. MIGRANCI W POLSCE”
Multikulti – czy Polska jest na to gotowa?
W ostatnich latach Polska stała się krajem, w którym liczba przyjeżdżających imigrantów wyraźnie przewyższyła ilość Polaków wyjeżdżających na dłużej zagranicę. Stało się tak już przed wybuchem wojny rosyjsko-ukraińskiej i wbrew oficjalnej narracji polityków obozu rządzącego. Takie wnioski płyną z raportu „Europolis. Migranci w Polsce” przygotowanego dla Fundacji Schumana i Fundacji Adenauera przez Politykę Insight.
2018 to pierwszy rok polskiego dodatniego salda migracyjnego. Było to możliwe dzięki splotowi wielu wydarzeń, takich jak polepszenie się sytuacji gospodarczej w stosunku do wczesnych lat dwutysięcznych, przynależność Polski do Unii Europejskiej oraz wybuch konfliktów militarnych za jej wschodnią granicą.
Kto migruje do Polski?
Jak wynika z raportu „Europolis. Migranci w Polsce”, zdecydowanie największą grupą osób przyjeżdżających do naszego kraju są Ukraińcy. W dalszej kolejności Białorusini i Rosjanie, a także obywatele dawnych państw Związku Radzieckiego, takich jak Gruzja czy Kazachstan. Popularność Polski wśród migrujących Ukraińców znacząco wzrosła w związku z wydarzeniami politycznymi: Euromajdanem w 2013 r. i zajęciem Krymu przez rosyjskie wojska rok później oraz z rosyjską agresją wojenną na Ukrainę na początku roku 2022. Polska jest Ukrainie bliskim kulturowo sąsiadem, ale przede wszystkim także członkiem Unii Europejskiej. Poza wymiarem finansowym praca w Polsce jest prawdopodobnie średnio satysfakcjonująca dla ukraińskich migrantów. W 2020 r. ponad 60 proc. ankietowanych pracowało poniżej swoich kwalifikacji. Jednocześnie większość badanych uchodźców z Ukrainy w 2022 r. to kobiety z wyższym wykształceniem, więc zapewnienie im adekwatnych miejsc pracy może być trudne.
Mniejszą, ale interesującą i stale rosnącą grupę stanowią obywatele krajów z Azji Południowej (Indie, Pakistan, Bangladesz) i Południowo-Wschodniej (Filipiny, Malezja), z czego dominującą grupą są Hindusi. Z tych państw rekrutują się pracownicy fizyczni i usługowi (np. w transporcie czy gastronomii), ale także umysłowi oraz studenci. Agencje pośrednictwa pracy prowadzą aktywne kampanie rekrutacyjne w tym regionie, a istniejące w Polsce sieci migracyjne mogą zachęcić do przybywania kolejne osoby.
Niewielka część migranckiej populacji w Polsce to obywatele innych krajów Unii Europejskiej. Ze względu na otwartość granic, możliwość łatwego cyrkulowania oraz pozostawania w obcych krajach stosunkowo długo bez oficjalnej rejestracji (najpierw trzy miesiące, później należy się zarejestrować) migracje ludności Unii Europejskiej są dość trudne do precyzyjnego monitorowania. Zdaniem autorów raportu Europolis, do Polski wracają reemigranci wraz ze swoimi dziećmi urodzonymi w innych krajach UE (lub Wielkiej Brytanii).
Witamy w Polsce – jak żyje się cudzoziemcom w naszym kraju
Państwo polskie w kwestii migracji na lata wycofało się z wiodącej roli i ograniczyło do tworzenia doraźnych ram dla działalności wspierającej osoby przyjezdne. Jak zauważają autorzy raportu „Europolis. Migranci w Polsce”, państwo polskie nie oferuje imigrantom żadnej szczególnej pomocy (z wyjątkiem ukraińskich uchodźców przybyłych do Polski po 24 lutego 2022). Wsparcie cudzoziemcom w różnym zakresie zapewniają ich bliscy i znajomi, zatrudniające ich zakłady i agencje pośrednictwa pracy oraz w pewnym zakresie jednostki samorządu. Ze względu na brak zaplecza socjalnego jakość życia migrantów silnie związana jest z wykonywaną pracą oraz posiadanymi zasobami (np. kontaktami w kraju docelowym, posiadanym majątkiem).
Przełomem w tej sytuacji okazała się być wojna w Ukrainie. Tzw. specustawa ukraińska reguluje szerokie spektrum działań pomocowych: dostęp do usług publicznych dla obywateli Ukrainy, w tym edukację i ochronę zdrowia, wsparcie finansowe, pomoc mieszkaniową, wstęp na rynek pracy na specjalnych zasadach, prawo do legalnego pobytu na terenie Polski. Tym samym Polska po raz pierwszy zaoferowała imigrantom kompleksowe rozwiązania prawne i opiekę państwową. Przy podejmowaniu kolejnych decyzji władze powinny pamiętać o prawdopodobnym przekształceniu struktury etnicznej kraju na mniej jednorodną (np. migranci klimatyczni z krajów Afryki czy Azji).
Samorządowcy i organizacje pozarządowe jako kluczowi aktorzy polskiej polityki migracyjnej
Mimo że to na barkach rządu spoczywa główna odpowiedzialność za działania związane z pobytem cudzoziemców w Polsce, w wyniku braku systemowych rozwiązań kluczową role odgrywają doraźne działania podejmowane na szczeblu samorządowym i przez organizacje pozarządowe.
Samorządy największych miast są świadome konieczności kształtowania polityki migracyjnej w ośrodkach miejskich. Dotychczasowe działania prowadzone są jednak na lokalną, niewystarczającą skalę. Czasami są częścią rządowych inicjatyw, często samorządy wprowadzają własne programy i nierzadko rozwijają je przez lata. Dotyczy to zwłaszcza większych ośrodków miejskich, które przeważnie stanowią docelowe miejsce osiedlania się cudzoziemców i to właśnie tam istnieje największa potrzeba ich bezpośrednich działań. Skala tych inicjatyw znacznie wzrosła po wybuchu wojny w Ukrainie.
Organizacje pozarządowe starają się wypełniać lukę, której nie zapełniają działania państwa. Ich cel to przełamywanie barier, zarówno kulturowych, jak i językowych, pomiędzy migrantami a ludnością lokalną. Dzięki nim migranci mają łatwość postawienia pierwszych kroków w nowym miejscu i przeprowadzenia niezbędnych działań urzędowych. Ważne, aby władze stwarzały korzystne warunki do dalszego funkcjonowania organizacji pozarządowych – dzięki temu zaniedbania wynikłe z braku polityki migracyjnej na szczeblu centralnym mogą być, chociażby w minimalnym stopniu, rekompensowane.
Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej oraz poprawą krajowej sytuacji gospodarczej, a także w wyniku następowania kryzysów w innych państwach, np. wojennych czy klimatycznych, Polska dołączyła do krajów przyjmujących migrantów. Ta zmiana demograficzna będzie brzemienna w skutki, na które dopiero zaczynamy się przygotowywać – dlatego tak ważna jest analiza sytuacji i odpowiednia na nią reakcja.
Raport „Europolis. Migranci w Polsce” Fundacji Schumana i Fundacji Adenauera został opracowany przez ekspertów Polityki Insight.
PROGRAM KONFERENCJI
Moderacja: red. Łukasz Lipiński
9:50 Otwarcie zooma
10:00 Otwarcie wydarzenia. Miasta jako węzły migracji w Europie
Rafał Dymek, Dyrektor Fundacji Schumana
David Gregosz, Dyrektor Fundacji Konrada Adenauera w Polsce
10:10 Otwarta stolica – cudzoziemcy w Warszawie
Aldona Machnowska-Góra, Zastępczyni prezydenta m.st. Warszawy
10:20 Społeczna twarz biznesu
Anna Kowalik-Mizgalska, Dyrektor CSR, Analizy i Wydarzenia, Orange Polska
10:30 Przedstawienie raportu na temat migracji do Polski, w szczególności w kontekście zmian i działań, które zaszły w związku z rosyjską agresją na Ukrainę
Monika Helak, Polityka Insight
10:50 Debata prezydentów i burmistrzów polskich miast
Dr Krzysztof Żuk – prezydent Lublina
Dr Roman Szełemej – prezydent Wałbrzycha
Małgorzata Mańka-Szulik – prezydentka Zabrza
Marcin Krupa – prezydent Katowic
Bogdan Wenta – prezydent Kielc
11:30 Sesja pytań i komentarzy od uczestników konferencji
12:00 Zakończenie spotkania
Wybuch wojny w Ukrainie sprawił, że w ciągu kilku miesięcy Polska z jednego z najbardziej jednorodnych narodowościowo państw Europy, stała się drugim po Turcji krajem goszczącym największą liczbę uchodźców na świecie. W ciągu paru tygodni mogliśmy zaobserwować jeden z najszybszych ruchów uchodźczych we współczesnych czasach, który całkowicie zmienił Polską rzeczywistość.
Główny impet tego napływu przyjęły polskie miasta, gdzie przeważająca część uchodźców zdecydowała się zatrzymać na dłużej i które w bardzo szybkim czasie musiały się odnaleźć w nowej roli gospodarzy dla uciekinierów i uciekinierek z Ukrainy.
Od początku wojny mogliśmy zaobserwować ogromną solidarność, zaangażowanie i społeczną mobilizację, jednak nowa sytuacja, w której znalazło się kilka milionów uchodźców i uchodźczyń musi iść w parze z odpowiednią strategią migracyjną i integracyjną oraz instytucjonalnymi działaniami, które należy wdrożyć by zapewnić im długofalowe wsparcie oraz możliwość rozpoczęcia nowego życia w Polsce. Do tego niezbędny jest dialog i współpraca rządu, samorządów, organizacji społecznych oraz ekspertów w dziedzinie migracji.
Kryzys wywołany wojną jest szansą, aby w Polsce powstała dobra, praktyczna i kompleksowa polityka migracyjna i aby temat cudzoziemców w miastach nie był pomijany w politykach miejskich. Czy uda nam się ten moment wykorzystać?
Podczas konferencji Europolis 2022 odbyła się pierwsza publikacja raportu na temat polityki migracyjnej w Polsce, w szczególności w kontekście zmian i działań, które zaszły w związku z rosyjską agresją na Ukrainę.
W raporcie zostały uwzględnione takie zagadnienia jak: opis grup obcokrajowców mieszkających w Polsce oraz ich główne miejsca pobytu, skala migracji z i do Polski czy nastawienie polskiego społeczeństwa do imigracji do Polski. Ważnym elementem raportu jest poruszenie takich kwestii jak wyzwania oraz praktyczne działania rządu RP, polskich JST i organizacji społecznych oraz nieformalnych inicjatyw obywatelskich, związanych z ostatnimi wydarzeniami migracyjnymi i wojną w Ukrainie.
Podczas konferencji Europolis 2022 raport stanowił podstawę do dyskusji o wyzwaniach, problemach i potrzebach związanych z napływem cudzoziemców, w tym uchodźców, do polskich miast. Podsumowaliśmy również dotychczasowe inicjatywy dotyczące stworzenia spójnej polityki migracyjnej Polski i wypracowania odpowiednich strategii działania na szczeblu krajowym i regionalnym oraz przygotowaliśmy własne rekomendacje. Do wspólnej dyskusji zaproszeni zostali samorządowcy, aktywiści, przedstawiciele organizacji społecznych i instytucji naukowych, przedsiębiorcy, pracownicy administracji rządowej i wszyscy zainteresowani rozwojem miast.
© Polska Fundacja im Roberta Schumana 2024
